Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Lewiński Jan Piotr

LEWIŃSKI Jan Piotr (19 IX 1876, Lublin – 6 I 1939, Warszawa), geolog i paleontolog. Syn Szczęsnego, handlowca, oraz Zofii z domu Ponińskiej.

Gimnazjum ukończył w Lublinie (1894), po czym studiował geologię na Cesarskim Uniw. Warszawskim i uzyskał pod kierunkiem prof. W. Amalickiego kandydaturę nauk przyrodniczych (1898). Skrót rozprawy ogłosił we „Wszechświecie” w 1899 pt. O niektórych nowych amonitach jurajskich. Odtąd zagadnienia stratygrafii tego okresu stanowiły główny przedmiot jego zainteresowań badawczych, stopniowo wzbogacany o problemy kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu.

W roku akademickim 1899/1900 L. był asystentem w Katedrze Geologii i Paleontologii macierzystej uczelni; jednocześnie kontynuował badania terenowe w Świętokrzyskiem. Skorzystał z życzliwości Amalickiego i rozpoczął wtedy podróże naukowe, kontynuowane także w latach późniejszych, do ośrodków badawczych za granicą, m.in. do Moskwy, Monachium i Paryża. Nie miał szans na stabilizację zawodową na Cesarskim Uniw. Warszawskim, zorganizował więc w 1901 w warszawskim Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (MPiR) usługową Pracownię Geologiczną; zaprosił do współpracy młodzież studiującą w różnych uczelniach Europy (m.in. J. Czarnocki, J. Samsonowicz, S. Małkowski, B. Rydzewski – w przyszłości wybitni specjaliści). Podjął współpracę z Komitetem Geologicznym w Petersburgu, na którego zlecenie wykonywał głównie rozpoznanie geologiczne obszarów planowanych linii kolejowych, studia wód podziemnych na potrzeby miast itp. Te ostatnie we współpracy z firmą „B. Rychowski”, która do Pracowni Geologicznej MPiR dostarczała próbki z wierceń. Na tej podstawie L., wspólnie z Samsonowiczem, ogłosili rozprawę Ukształtowanie powierzchni, skład i struktura podłoża dyluwium wschodniej części Niżu Północno-Europejskiego z mapą i przekrojami (1918), w której przedstawili wgłębną budowę geologiczną tego obszaru oraz podziemne zbiorniki wodne.

W ramach czynności Pracowni Geologicznej L. badał podłoże tras kolejowych: Łódź–Kalisz (1902) i Kielce–Herby (1912). Dokonał rozpoznania wód podziemnych na potrzeby dużych miast (Radom, Włocławek, Częstochowa, Kielce, Mińsk Litewski). Badał stosunki geologiczne w Chersońskiem (1914). Przede wszystkim zajmował się rozpoznaniem osadów jurajskich obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Uzyskane wyniki ogłaszał głównie w prasie polskiej i rosyjskiej oraz francuskiej i niemieckiej. Wśród nich: K poznaniju jurskich otłożenij wostocznogo skłona Kielecko-Sandomirskiego kriaża (1901), Przyczynek do znajomości utworów jurajskich na wschodnim zboczu Gór Świętokrzyskich (1902), Sprawozdanie z badań geologicznych, dokonanych wzdłuż drogi żelaznej Warszawsko-Kaliskiej (1904), Przyczynek do geologii Radomia (1906), Utwory jurajskie t. zw. „pasma sulejowskiego” (1908), Kellowej i oksford na zboczu zachodnim Gór Świętokrzyskich (1908), Pasmo Przedborskie (1909), Wody artezyjskie w północnej części Królestwa Polskiego (1910), Badania geologiczne wzdłuż drogi żelaznej Herby–Kielce (1912), Portland i purbek w Królestwie Polskim (1911), Utwory jurajskie na zachodnim zboczu Gór Świętokrzyskich (1912), Utwory lodowcowe okolic Ojcowa (1913), Utwory dyluwialne i ukształtowanie powierzchni przedlodowcowej dorzecza Pszemszy (1914), Otwór świdrowy w Mińsku Litewskim (1915), Z morfologii i geologii stepów czarnomorskich (1916).

W okresie kierowania Pracownią Geologiczną MPiR L. był przede wszystkim badaczem stratygrafii (z paleontologią) osadów górnej jury, którym – jako pierwszy w tym obszarze występowania – dał wszechstronny opis, nawiązując zarazem do stosunków geologicznych terenów sąsiednich państw.

Doraźne prace dla przemysłu (wody, podłoże dla tras kolejowych) wynikały ze zleceń, z których jedno dotyczyło sporządzenia mapy geologicznej Zagłębia Dąbrowskiego (studia o Ojcowie i Przemszy). Wtedy L. zainteresował się także zagadnieniami czwartorzędu (dyluwium).

Intensywne badania terenowe L. łączył z wykładami dla rolników, a od 1906 z zajęciami w TKN (geologia, a później także hydrogeologia) oraz pracą w TNW, którego był współzałożycielem. Od 1915 pracował na UW, zrazu jako wykładowca geologii i paleontologii, później profesor (1920). Doktorat uzyskał na Uniw. Lwowskim (1920).

W okresie międzywojennym kontynuował prace usługowe w celu zaopatrzenia miast w wodę podziemną (m.in. Łódź, Lublin, Radom, Kielce). Z rozpoznaniem dla wodociągu praskiego łączy się praca Badania hydrogeologiczne okolic Warszawy (1921), a charakterystyką geologiczną trasy przyszłego metra Dwa profile geologiczne przez Warszawę (razem ze S.Z. Różyckim, 1929). Nadal zajmował się rozpoznaniem osadów jurajskich (Kopalne prądy morskie w Bononie Polskim, 1921; Das Neokom in Polen und seine paläogeographische Bedeutung, 1933; Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni okolic Tomaszowa Mazowieckiego, 1933). W okolicach Tomaszowa Mazowieckiego odkrył nieznane wychodnie osadów dolnej kredy.

L. należał do najczynniejszvch badaczy trzeciorzędu i czwartorzędu (m.in. Die Grenzschichten zwichen Tertiär und Quertär in Mittelpolen, 1929; Dyluwium Polski i Danii, 1930). W pracach swych opowiadał się za trzykrotnym zlodowaceniem w tej części Europy w plejstocenie.

Opisał wiele skamieniałości po raz pierwszy. Ogłaszał także artykuły o charakterze ogólnym: Uzębienie zwierząt kopalnych (1923), Gady kopalne (1934). Zainicjował edycję serii wydawniczej Paleontologia Ziem Polskich. Niektóre gatunki noszą jego nazwisko. Utrwalony został także w Przepióreczce Stefana Żeromskiego.

Jako popularyzator nauk o Ziemi był współautorem Przewodnika geologicznego po Warszawie i okolicy (1927) oraz książek: Historia Ziemi (1933), Życie Ziemi (1934), Afryka Południowa (1938), a także podręczników i tłumaczeń zach. literatury popularno-naukowej.

L. był kolekcjonerem monet starożytnych oraz porcelany saskiej (ekspert Muzeum Narodowego).

Aktywnie działał w krajowych i zagranicznych towarzystwach geologicznych, a od 1925 przewodniczył oddziałowi Polskiego Tow. Geologicznego w Warszawie. Był współorganizatorem i pierwszymi przewodniczącym (1932-37) Tow. Muzeum Ziemi w Warszawie. 

PSB (S.Z. Różycki); Fleszarowa; Łoza; SBTP (Z.J. Wójcik); Śródka.

Encyklopedia Warszawy (1994); „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 1949 t. 19 (J. Samsonowicz); „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1954, t. 31–38 (J. Samsonowicz).

Zbigniew Wójcik

Opcje strony

do góry