Bełzecki Stanisław
BEŁZECKI Stanisław (1856, Pińkówka, Podole – 16 II 1932, Warszawa), inżynier komunikacji, statyk. Syn Ignacego, ziemianina, i Emilii z Bylewskich.
Po ukończeniu gimnazjum w stronach rodzinnych, studiował w Inst. Inżynierów Komunikacji w Petersburgu; dyplom uzyskał w 1884. Następnie pracował w dziale mostów zarządu Kolei Petersbursko-Warszawskiej, uczestnicząc m.in. w budowie mostu przez Łosośnę k. Grodna. Od 1888 był ztrudniony w zarządzie głównym Tow. Kolei Władykaukaskiej w Petersburgu, od 1891 jako naczelnik wydziału technicznego w zarządzie budowy nowych linii. Zaprojektował wówczas stalowe mosty kratowe przez Don (w Rostowie) oraz rzeki Terek i Samur, wiadukt przez dolinę Suchoj Łog na linii kolejowej Moskwa–Kazań–Jekaterynburg (ob. Świerdłowsk) oraz typowe kratowe przęsło mostowe o rozpiętości 31,95 m dla budowanej wówczas linii Warszawa–Kalisz. Niezależnie, od 1895 prowadził w Katedrze Budowy Mostów i Więźb Dachowych Inst. Inżynierów Komunikacji ćwiczenia dla studentów.
Od 1904 poświęcił się całkowicie pracy naukowej, pozostając w zarządzie Tow. Kolei Władykaukaskiej jako ceniony konsultant, często delegowany za granicę, co B. wykorzystywał dla pogłębiania wiedzy, zwłaszcza w zakresie ogromnie przydatnej w rozwiązywaniu niektórych problemów inżynierskich matematyki wyższej (m.in. u H. Poincarégo w Paryżu). Opanował ją znakomicie, posługiwał się nawet funkcjami eliptycznymi, znanymi wówczas tylko nielicznym matematykom. W 1905 B. uzyskał stopień adiunkta, 1907–21 był profesorem i kierownikiem Katedry Statyki Budowli w Inst. Politechnicznym w Petersburgu. Zajmował się głównie teorią sprężystości oraz projektowaniem i obliczaniem mostów oraz przepustów sklepionych. W okresie rosyjskim opublikował po rosyjsku i francusku około 20 prac. Za pierwszą, Teoria sklepień (1898) uzyskał nagrodę specjalną. Praca B. na temat racjonalnego kształtowania pełnych sprężystych sklepień w kolejowych mostach i przepustach (1905) uchodzi za najlepiej opracowaną naukowo w dziedzinie teorii sklepień. Wskazał w niej możliwość wykorzystania krzywej koszowej jako osi sklepienia. W tymże roku B. opublikował pracę Typy kamiennych przepustów pod nasypami, w której podał sposób budowy krzywej koszowej, a oś sklepienia przyjął jako eliptyczną o dłuższej osi pionowej. Przepusty tego typu zostały wprowadzone w Polsce w okresie międzywojennym i są zwane przepustami Bełzeckiego. B. jako pierwszy wskazał sposób poprawy rozkładu naprężeń przez przesunięcie osi sklepienia względem krzywej sznurowej obciążenia stałego. Z zakresu teorii sprężystości opublikował na łamach „Bulletin de l’Académie des Sciences de Russie” Demonstrantion d’existences des limites d’élasticité et celles des resistances de piedes courbes (St. Petersburg 1919). Wydawał też skrypty swych wykładów z teorii sprężystości, mechaniki budowli, wytrzymałości materiałów, statyki ciał sypkich i ścian podporowych. Nadto, 1913–17 jako pierwszy zajmował się dogłębnie zagadnieniem stateczności pojazdu kolejowego w ruchu, uznając jej zachowanie za niezbędny (ważniejszy od kwestii naprężeń) warunek bezpieczeństwa ruchu. W XII 1921 B. podjął, po powrocie do kraju, wykłady na PW, 22 I 1922 został mianowany profesorem zwyczajnym i kierownikiem specjalnie dla niego utworzonej Katedry Wyższych Zagadnień Nauk Inżynierskich. Wykładał w niej m.in. teorię ośrodków ciągłych, teorię funkcji harmonicznych oraz zagadnienia Dirichleta, Neumanna, St. Venanta-Klebscha, Boussinesqa-Ceruttiego, Hertza, braci Cosserat. W 1925–30 opublikował 6 prac po polsku i francusku w lwowskim „Czasopiśmie Technicznym” oraz „Annales de l’ Académie des Sciences Techniques à Varsovie”, m.in. Równowaga sił sprężystości w belce pryzmatycznej (1929), Kilka uwag dotyczących teorii prętów krzywych (1930). Ostatnie z nich pisał złożony ciężką chorobą.
B. od 1923 był członkiem ANT w Warszawie, a od 1930 TNW.
BUP, cz. 4; SBTP (R.Z. Czarnota-Bojarski); SPPT (B. Chwaściński); Śródka.
J. Jankowski: Mosty w Polsce i mostowcy polscy, Wrocław 1973; Leningradskij Institut Inżenierov Železnodorożnego Transporta, 1809–1959, Moskwa 1960; Politechnika Warszawska 1915–1925, Warszawa 1925; F. Szelągowski: Życiorys Stanisława Bełzeckiego, Warszawa 1959 (maszynopis); „Kurier Warszawski” 1932, nr 48; „Przegląd Techniczny” 1932, s. 104.
Bolesław Orłowski