Broniewski Witold
BRONIEWSKI Witold (15 X 1880, Psków – 11 I 1939, Warszawa), metaloznawca, twórca polskiej szkoły metaloznawstwa. Syn Juliana Firley-Broniewskiego i Anatolii z Suchockich.
Po ukończeniu w 1900 II Gimnazjum Klasycznego w Petersburgu wstąpił na wydział matematyczno-fizyczny Uniw. Petersburskiego, ale po roku przeniósł się na UJ, gdzie studiował fizykę, którą ukończył w 1904. W czasie studiów w Krakowie należał do narodowych organizacji patriotycznych: Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, Młodości oraz Tow. Szkoły Ludowej.
Następnie B. wyjechał na dalsze studia za granicę. We Francji wstąpił na wydział nauk ścisłych w Inst. Elektrotechniki i Mechaniki Stosowanej uniwersytetu w Nancy. Ukończył go w 1908, uzyskując dyplom inżyniera elektryka. W 1910 zdobył licencjat na wydziale nauk fizycznych paryskiej Sorbony.
Pracę naukową rozpoczął już w Nancy w laboratorium prof. A. Guntza, a od 1908 kontynuował ją u metaloznawcy prof. H. Le Chateliera w Paryżu. Kilkuletnie badania właściwości elektrycznych i termoelektrycznych stopów aluminium z miedzią, srebrem i magnezem wykorzystał do napisania pracy Recherches sur les propriétés électriques des alliages d'aluminium, na podstawie której w 1911 uzyskał doktorat nauk fizycznych na Sorbonie, z najwyższym odznaczeniem.
Wspólnie z Le Chatelierem skonstruował aparat umożliwiający automatyczną rejestrację punktów przełomowych termicznych, dilatometrycznych i innych; razem opracowali także metodę fotograficznego rejestrowania danych zmieniających się w zależności od czasu i temperatury. Pozwalało to na sporządzanie wykresów zmian właściwości elektrofizycznych różnych stopów w zależności od ich składu i budowy.
Później B. przeniósł się do Lwowa, gdzie uzyskał docenturę metalurgii w Szkole Politechnicznej, a następnie przeprowadził na UJ nostryfikację doktoratu, składając dodatkowy egzamin z filozofii. W 1913 powrócił do Paryża i przepracował rok w laboratorium M. Skłodowskiej-Curie. Przez dwa miesiące 1914 wykładał metalografię na Sorbonie, a potem w lwowskiej Szkole Politechnicznej, kierując równocześnie Katedrą Maszyn Przemysłowych na tej uczelni.
Wybuch I wojny światowej zastał go we Francji, gdzie od 1915 pracował w przemyśle zbrojeniowym. Od 1917 był zatrudniony na stanowisku starszego inżyniera w fabryce J. i A. Niclausse w Paryżu. Wprowadził tam w warsztacie hartowania pocisków elementy naukowej organizacji pracy oparte na systemie F.W. Taylora. Kontynuował badania naukowe i badał zjawisko przemian austenitu w martenzyt przy oziębianiu do niskich temperatur oraz opracował monografię stopów miedzi.
8 III 1918 wstąpił jako ochotnik do Armii Polskiej we Francji. Ukończył szkołę podoficerską artylerii w Vincennes, a następnie szkołę oficerską artylerii w Fontainableau i służył jako instruktor w III Grupie Artylerii Polowej w Le Mans. 11 II 1919 uzyskał stopień podporucznika i został przydzielony do sztabu gen. J. Hallera z zadaniem zapoznania się z produkcją amunicji w fabrykach francuskich. W VI 1919 wraz z armią J. Hallera powrócił do kraju i został zwolniony z wojska wskutek reklamacji Szkoły Politechnicznej we Lwowie. We IX tego roku objął tam stanowisko profesora nadzwyczajnego w Katedrze Maszyn Przemysłu Chemicznego. Prowadził wykłady z metalografii.
Ponownie wstąpił jako ochotnik do wojska 4 VII 1920 i walczył na froncie w wojnie polsko-bolszewickiej. Wojsko opuścił 19 XI 1920, wyreklamowany przez prof. L. Staniewicza, dziekana wydziału budowy maszyn i elektrotechniki PW.
W 1920 został profesorem zwyczajnym w Katedrze Technologii Metali na wydziale mechanicznym PW i objął kierownictwo Zakładu Metalurgicznego. Obie placówki prowadził do końca życia, wyposażał w nowoczesną aparaturę naukową, opracowywał nowe programy nauczania. Wykładał metalurgię oraz kierował ćwiczeniami w laboratorium metalograficznym, a na wydziale elektrycznym wykładał do 1930 encyklopedię technologii metali. W 1927–29 oraz 1933–34 był delegatem do Senatu PW.
Badania naukowe B. koncentrowały się wokół fizycznych właściwości metali i stopów, ustalenia ich budowy, właściwości magnetycznych, szczególnie miedzi. Zajmował się także właściwościami mechanicznymi stopów przemysłowych. Zainicjował w Polsce prace nad zjawiskiem pełzania metali. Wiele uwagi poświęcał otrzymaniu stali o dużej czystości; był pierwszym, który uzyskał stal o sumie zanieczyszczeń nieprzekraczającej 0,01%. W ostatnim okresie życia zajmował się współczynnikiem określającym pracę rozerwania próbek metalowych, wyznaczoną na podstawie wytrzymałości na rozciąganie i wydłużanie. Opublikował ponad 80 prac, w tym dużą część w ważnych fachowych czasopismach francuskich. Wydał m.in. podręcznik Zasady metalografii (1921), którego wcześniejsze wersje ukazały się w 1918 w językach francuskim i angielskim, Opór elektryczny i rozszerzalność metali (1925) oraz Ćwiczenia i prace z metalografii (1929, tłumaczone także na francuski i rosyjski). Pod jego redakcją ukazywały się „Prace Zakładu Metalurgicznego PW”.
B. należał do członków założycieli ANT w Warszawie (1920). Wszedł w skład Wydziału Nauk Technologicznych, 1928–36 był sekretarzem generalnym Akademii (nie pobierając honorarium). Od IV 1936 został jej delegatem w Komitecie Mechaniczno-Eletrotechnicznym Rady Nauk Ścisłych i Stosowanych. Był także członkiem czynnym Tow. Naukowego we Lwowie (1920) i członkiem zwyczajnym TNW (1930), w którym 1931–36 pełnił funkcję sekretarza Wydziału Nauk Technicznych. Zainicjował wydawanie „Annales de l’Academie Technique à Varsovie”, które popularyzowały za granicą dokonania nauki polskiej.
W okresie 15 V–30 IX 1926 zajmował stanowisko ministra robót publicznych w trzech kolejnych gabinetach premiera K. Bartla. Przygotował likwidację tego ministerstwa i podział jego agend między inne resorty. Pod koniec życia B. popadł w ostry konflikt (przypuszczalnie częściowo o podłożu ambicjonalnym) z J. Czochralskim, którego lojalność patriotyczną kwestionował; doprowadziło to do publicznych zatargów między obu uczonymi i procesów sądowych (1934–38).
B. brał udział w międzynarodowych kongresach: Mineralogii, Metalurgii i Geodezji Stosowanej w Brukseli (1924) i Paryżu (1929, 1935) oraz Chemii Czystej i Stosowanej w Liège (1930) i Nancy (1938). Był też członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma francuskiego „Metaux et Corrosion”. Francuska Akad. Nauk w 1910 przyznała B. Nagrodę Alhumberta i Medal Marcellina Berthelota, a uniwersytet w Nancy wyróżnił go złotym medalem za całokształt pracy naukowej. W 1927 B. został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Po II wojnie światowej, w uznaniu zasług B., jego imieniem nazwano jedno z audytoriów w gmachu wydziału mechaniczno-technologicznego PW, a 10 X 1967 odsłonięto w nim tablicę pamiątkową.
SBTP (J. Piłatowicz); SPPT (H. i J. Piaskowscy).
W. Jankowerny, M. Jasińska: Bibliografia pracowników Politechniki Warszawskiej 1915–1965, Warszawa 1972; A. Krukowski: Życiorys śp. Prof. dra Witolda Broniewskiego, „Hutnik” 1939, nr 1 (wkładka); J. Piłatowicz: Broniewski Witold [w:] Inżynierowie polscy w XIX i XX wieku, t. 7 100 najwybitniejszych polskich twórców techniki, Polskie Towarzystwo Historii Techniki, Warszawa 2001, s. 30–34; P. Szymański: Witold Broniewski [w:] Sylwetki Profesorów Politechniki Warszawskiej, ‹‹Pracownia Historyczna Biblioteki Głównej PW›› 1968, nr 69.
Andrzej J. Wójcik