Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Szaynok Władysław

SZAYNOK Władysław (28 XI 1876, Rzeszów – 20 I 1928, Lwów), inżynier mechanik, współtwórca i organizator przemysłu gazu ziemnego w Polsce. Syn Stanisława i Wandy z Kozierskich.

Sz. w 1895 ukończył gimnazjum w Rzeszowie i rozpoczął studia na wydziale budowy maszyn Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Pełnił funkcję wiceprezesa Bratniej Pomocy. Za udział w nielegalnym wiecu socjalistycznym otrzymał od władz uczelni naganę i był zagrożony usunięciem ze studiów. W 1899 otrzymał dyplom inżyniera budowy maszyn.

W 1898–1904 pracował w wiedeńskim Stow. Dozoru Kotłów, w jego oddziałach we Lwowie, Stanisławowie i Borysławiu, gdzie zapoznał się ze specyfiką przemysłu naftowego. W Borysławiu zorganizował pierwszy kurs dla palaczy kotłowych – analfabetów. W czasie strajku robotników w Borysławiu sprzyjał strajkującym i sprzeciwił się wejściu wojska na teren kopalni, dlatego został przeniesiony do Brna. Wówczas z bratem Stanisławem założył w Rzeszowie fabrykę maszyn, w której były wytwarzane m.in. turbiny wodne. Przedsięwzięcie okazało się jednak nierentowne, gdyż konkurencja zagraniczna była zbyt silna.

Zainteresowania Sz. dotyczyły głównie technologii gazowej i jej racjonalnego wykorzystania. W Galicji lokalne gazociągi były wykorzystywane jedynie na potrzeby kopalń oraz rafinerii i bardzo rzadko dostarczały gaz na potrzeby publiczne oraz domowe (m.in. w Borysławiu, Drohobyczu i Krośnie). Wówczas znaczna część wydobywanego gazu była spalana w powietrzu i w ten sposób marnotrawiona. Sz., wspólnie z M. Wieleżyńskim, podjęli się zadania stworzenia na ziemiach polskich podstaw przemysłu gazu ziemnego. W 1912 odbyli podróż do USA, aby zapoznać się z tamtejszymi technologiami, stosowanymi w wydobyciu i wykorzystaniu tego surowca. W 1913 założyli spółkę „Zakłady Gazu Ziemnego inż. M. Wieleżyńskiego” w Borysławiu. Wybudowali w tym mieście pierwszą w Europie „gazoliniarnię kompresyjną”, która funkcjonowała w latach 1914–30. Następnie zaprojektowali i wykonali w Borysławiu pierwszą tłocznię dla gazociągu z Tustanowic do Drohobycza, do późniejszej państwowej rafinerii „Polmin”. W 1916 założyli spółkę z o.o. „Gazolina”, która później została połączona z Zakładami Gazu Ziemnego i przekształcona w 1920 w Spółkę Akcyjną „Gazolina” we Lwowie. Spółka miała formę spółdzielni. W jej zyskach mieli udział także robotnicy. Wówczas została wybudowana druga gazoliniarnia w Borysławiu. Sz. był zmuszony początkowo zmagać się ze znacznym sceptycyzmem środowiska przemysłowego, które nie wierzyło w możliwość zyskownego wykorzystania gazu ziemnego. Sz., wspólnie z M. Wieleżyńskim, I. Mościckim oraz K. Klingiem, założyli w 1916 spółkę „Metan”, w celu prowadzenia systematycznych prac nad zasobami gazu ziemnego w Galicji. Była to instytucja naukowo-badawcza, finansowana z opłat za przeprowadzane prace analityczne i usługowe dla przemysłu oraz z patentów. W „Metanie” został m.in. przygotowany patent dotyczący rozbijania i usuwania emulsji wodno-ropnych. Po przekształceniu „Metanu” w Chemiczny Inst. Badawczy Sz. objął w nim funkcję jednego z kuratorów.

Sz. zajmował się także zagadnieniem przeróbki pochodnych gazu ziemnego. W 1913–14 na łamach czasopism „Ropa” i „Nafta” ogłosił kilka prac dotyczących technologii wydobycia i wykorzystania gazu ziemnego, budowania gazociągów i otrzymywania gazoliny. Artykuły poświęcone tej tematyce, a także sprawom organizacyjnym i ekonomicznym, ogłaszał także w 1917–18 w czasopiśmie „Metan”.

Po I wojnie światowej zajął się głównie działalnością organizacyjną, której głównym celem było zdobycie krajowego kapitału i stworzenie odpowiednich warunków działania dla polskich przedsiębiorców naftowych. Zaraz po wojnie założył we Lwowie Związek Polskich Przemysłowców Naftowych. Zakładał także liczne spółki, m.in. „Chłopska Nafta” oraz „Eksport Gdański”, które jednak szybko uległy likwidacji. Był głównym inicjatorem elektryfikacji Zagłębia Borysławsko-Drohobyckiego. Wskutek jego działań Sejm uchwalił w 1919 ustawę gazową, dzięki której przemysł gazowy pozostał w polskich rękach, sieć gazociągowa zaś została przejęta przez państwo. W 1919 opracował projekty gazociągów: Iwonicz–Krosno–Jasło–Gorlice, wybudowany w następnych latach, z Daszawy do Lwowa (wybudowany po jego śmierci), a także z Krosna do Bitkowa (niezrealizowany). Był inicjatorem założenia spółki „Międzymiastowe Gazociągi”, przejętej później przez „Gazolinę”. Mimo tak wielu zajęć wziął udział w III powstaniu śląskim (1921).

Brał udział w finansowaniu i wydawaniu wielu czasopism branżowych: „Metanu” (1917–19), „Skorowidza Polskiego Przemysłu Naftowego” (1919–26), finansował wydawanie „Przemysłu Gazowniczego i Wodociągowego” (1921–22). Z inicjatywy Sz. od 1922 zaczęło ukazywać się we Lwowie czasopismo „Nafta”, będące organem Związku Polskich Przemysłowców Naftowych, w którym ogłosił wiele publikacji, m.in. dotyczących oceny polityki naftowej i gazowej rządu polskiego.

Sz. poślubił Jadwigę d’Abancourt, pianistkę, absolwentkę Akad. Muzycznej w Wiedniu. Mieli dwoje dzieci: Annę profesora fizyki i Andrzeja docenta chemii Politechniki Wrocławskiej.

SBTP (W. Pawłowski).

S. Szczepanowski: Czemuż nie inaczej, Nafta” 1919, nr 1; Ś.p. inż. Władysław Szaynok, „Nafta” 1919, nr 1 (nekrolog redakcyjny); L. Wieleżyński: Wspólna praca, wspólny plon. Życie i dzieło mądrego człowieka, Londyn 1985; M. Wieleżyński, J. Brzozowski: Wspomnienia, „Nafta” 1919, nr 1; R. Witkiewicz: Ś.p. inż. Wł. Szaynok jako jeden z współtwórców Chemicznego Instytutu Badawczego, „Nafta” 1919, nr 1.

Marcin Dolecki

Opcje strony

do góry