Strażewicz Wacław Jan
STRAŻEWICZ Wacław Jan (2 V 1889, Sakniewo, Suwalszczyzna – 5 VIII 1950, Darłowo), farmaceuta i botanik, specjalista w zakresie zielarstwa, twórca teorii dojrzałości wegetatywnej. Syn Kazimierza i Stanisławy z Żytkowskich.
W 1906 złożył w Petersburgu egzamin na ucznia aptekarskiego, w 1906–10 odbywał praktykę w europejskiej części Rosji oraz na Syberii, w 1910 w Tomsku uzyskał stopień pomocnika aptekarskiego. W 1913 założył aptekę w obwodzie Kupinot (gubernia tomska), a w 1918 w uzdrowiskowej miejscowości Czemał na Ałtaju; prowadził tam również kursy zielarskie. W 1920–22 organizował zbiór ziół leczniczych w górach Ałtaju. W 1922 wrócił do kraju i w 100-hektarowym gospodarstwie w Santoce k. Wilna zajmował się uprawą roślin zielarskich. Następnie objął stanowisko inspektora Ogrodu Botanicznego Uniw. Stefana Batorego w Wilnie. Jednocześnie studiował farmację, w 1926 uzyskał stopień magistra, a w 1931 doktora. Habilitował się z farmakognozji w Wilnie w 1934 na podstawie pracy Kwasowość destylatów wodnych niektórych surowców leczniczych. Prowadził prace badawcze z zakresu botaniki i farmakognozji pod kierunkiem J. Muszyńskiego.
W 1928–32 był wykładowcą chemii sądowej i toksykologii, w 1934–36 – upraw roślin leczniczych. W 1936–37 – jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej – odbył staże naukowe w Budapeszcie, Szegedzie, Wiedniu i Insbruku, gdzie zapoznał się z metodami badań i normalizacji surowców leczniczych. W 1937 został mianowany profesorem nadzwyczajnym Katedry Farmakognozji na wydziale farmaceutycznym Uniw. Poznańskiego.
Podczas okupacji pracował w Santoce, zajmował się uprawą roli i produkcją surowców zielarskich oraz pracami badawczymi. W 1945 powrócił do Poznania i zajął się organizowaniem od podstaw Zakładu Farmakognozji, a na prośbę Akad. Medycznej w Gdańsku – wydziału farmaceutycznego tej uczelni. W 1947 zainicjował powstanie i był pierwszym dyrektorem Państwowego Inst. Naukowego Leczniczych Surowców Roślinnych w Poznaniu, propagował zakładanie plantacji roślin leczniczych. W 1948 został prodziekanem wydziału farmacji Akad. Medycznej w Poznaniu.
Prowadził badania nad uprawą i aktywnością naparstnic; prace te umożliwiły wprowadzenie do lecznictwa krajowych preparatów kardenolidów nasercowych – lanatozydu C, acetylodigitoksyny i digitoksyny. Selektywne badania hodowlane naparstnicy wełnistej (Digitalis lanata Ehrh.) doprowadziły do stworzenia plantacji zaspokajającej krajowy popyt na kardenolidy nasercowe.
W 1950 S. opublikował pracę Dojrzałość wegetatywna jako biologiczny czynnik zmienności surowców farmakognostycznych, w której przedstawił założenia swojej teorii naukowej dojrzałości wegetatywnej, wskazującej na związek między zmianami zachodzącymi w organach rośliny w poszczególnych etapach jej wzrostu a różnicami ilościowymi lub jakościowymi w chemizmie substancji czynnych. Miało to znaczenie przy wyznaczaniu optymalnego okresu zbioru roślin zielarskich, który jest uzależniony od stadiów rozwoju rośliny i dynamiki gromadzenia substancji czynnych. Optymalna ilość ciał czynnych występowała w roślinie w momencie jej dojścia do biologicznej dojrzałości.
S. zainicjował powstanie i redagował pismo „Rośliny Lecznicze i Przemysłowe” (1928–32), organ Polskiego Tow. Popierania Produkcji Roślin Leczniczych. Publikował wyniki prac eksperymentalnych (m.in. na łamach „Wiadomości Zielarskich”) oraz artykuły popularyzujące zielarstwo i ziołolecznictwo.
Był członkiem Państwowej Rady Zdrowia, Komisji Farmaceutycznej PAU, Polskiego Tow. Farmaceutycznego, Polskiego Tow. Botanicznego i Polskiego Tow. Chemicznego oraz Polskiego Komitetu Zielarskiego. W. Żukrowski utrwalił jego postać w książce Mądre zioła (1953).
S. patronuje ulicom w Poznaniu i Plewiskach, jego imię nadano również aptece w Ciechanowcu na Podlasiu.
PSB (A. Dzięczkowski); SBP (W. Roeske).
A. Magowska: Badania leków roślinnych w II Rzeczypospolitej. Geneza, determinanty, problematyka i praktyka eksperymentalna, Poznań 2001; E. Szyszko: Wacław Jan Strażewicz 1889–1950, Warszawa 1962; U. Uszyńska-Nowicka: Wspomnienie o Profesorze Wacławie J. Strażewiczu, „Medycyna i Zdrowie” 2009, nr 1; SMDNP Seria B 1969 (F. Kudrzycka–Biełoszabska).
Anna Trojanowska