Skupieński Franciszek Ksawery
SKUPIEŃSKI Franciszek Ksawery (21 XI 1888, Tum k. Łęczycy – 26 VI 1962, Łódź), botanik, mykolog. Syn Michała, rolnika, i Marianny z Culickich.
Kształcił się w szkole realnej w Łęczycy (1905), następnie w szkole handlowej w Zgierzu (1906–07) i w Pabianicach (1907–09), w Kolegium Humanistycznym Tow. Kursów Naukowych w Warszawie (1909–11), odbył studia na uniwersytecie w Paryżu w zakresie filozofii (1911–12) i botaniki (1912–15). Podczas I wojny światowej wstąpił do armii gen. J. Hallera i wrócił z nią do kraju (1919), po czym otrzymał urlop na dokończenie doktoratu w Paryżu na podstawie rozprawy Recherches sur le cycle evolutif de cartains Myxomycecetes (1920).
Po powrocie do Polski był od 1920 starszym asystentem, a od 1932 adiunktem w Katedrze Botaniki Ogólnej UW. W 1929 uzyskał habilitację na podstawie rozprawy Badania bio-cytologiczne nad Didymium difforme (1928). W 1924–37 kierował też Katedrą Botaniki i Mikrobiologii na PW. W 1937 objął Katedrę Systematyki i Geografii Roślin na Uniw. Stefana Batorego w Wilnie, gdzie uzyskał nominację na profesora zwyczajnego.
We IX 1939 brał udział w obronie Warszawy, organizując szpital polowy. Okres okupacji spędził w Warszawie, pracując w parkach miejskich i uczestnicząc w tajnym nauczaniu UW, także w Częstochowie, gdzie znalazł się po powstaniu warszawskim (1944).
W 1945–48 organizował w Łodzi jako rektor Wyższą Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego (przeniesiona następnie do Olsztyna) i w 1945–62 kierował (od 1946 jako profesor zwyczajny) Katedrą Anatomii i Cytologii Roślin Uniw. Łódzkiego. W Łodzi wykładał botanikę ogólną, podstawy cytologii roślin, anatomię roślin, cytologię rozwoju płciowego u roślin. Był znakomitym wykładowcą, uzupełniał wykład pięknymi i precyzyjnymi rysunkami własnymi, co w Łodzi w latach powojennych, przy braku wszelkich pomocy naukowych, było szczególnie cenne. W 1960 przeszedł na emeryturę, lecz pozostał nadal w Katedrze.
Prace naukowe S. skupiły się na badaniach roślin niższych: śluzowców, bakterii i grzybów. Już praca doktorska poświęcona cyklowi rozwojowemu śluzowców była pionierska. S. udowodnił w niej, że u organizmów tych oprócz rozmnażania wegetatywnego (co było powszechnie przyjęte w nauce) można zaobserwować proces płciowy. Teza była nowatorska i przyniosła S. z biegiem czasu rozgłos (odkrycie to – w pierwszych latach przyjmowane z dystansem – potwierdził w 1953 amerykański botanik, E.O. Wilson). S. i w Wilnie i w Łodzi pogłębiał badania nad biologią śluzowców (Z biologii śluzowców, 1922; Influence du milieu de culture sur le developpment des Myxomycetes, 1933), poklasyfikował śluzowce wg wymagań ekologicznych. Wyjaśnił wpływ bakterii na rozwój śluzowców, stwierdził, że są niezbędne dopiero w dalszych stadiach i bywają zastępowane drożdżami, co powoduje jednak zmiany w morfologii stadium dojrzałego (Influence de la levure [Saccharomyces cerevisiae] sur la developpement des Myxomycetes, 1952). S. był wybitnym znawcą tych słabo zbadanych organizmów i autorytetem w tej dziedzinie na skalę światową.
Drugim przedmiotem zainteresowania S. były organizmy niszczące drewno, głównie grzyby, i to w aspekcie praktycznym (Wpływ różnych frakcji oleju kreozotowego na rozwój ważniejszych grzybów rozkładających drewno, 1939). W 1932 był współzałożycielem firmy Fungus specjalizującej się w konserwacji drewna, był redaktorem naczelnym „Biuletynu Naukowego Laboratorium Mykologiczno-Chemicznego Fungus”, redaktorem monografii Grzyby domowe i inne szkodniki budulca oraz metody i środki walki.
Był członkiem założycielem Polskiego Tow. Botanicznego, członkiem Łódzkiego Tow. Naukowego, Société Mycologique de France, Société Botanique de France, Komitetu Botanicznego PAN. Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1957).
PSB (S. Konarski); SBP (H. Bukowiecki); Łoza; Śródka.
J. Kita, S. Pytlas: W służbie nauki. Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945–2004, Łódź 2005; J. Mowszowicz: Wkład botaników wileńskich w organizację łódzkich wyższych uczelni, SMDNP Seria B 1968, z. 12.
Wanda Grębecka