Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Hempel Jan Marian

HEMPEL Jan Marian (12 XII 1818, Burzec k. Łukowa – 19 lub 20 I 1886, Suchedniów), geolog, górnik, kartograf, organizator przemysłu górniczego. Syn Joachima, napoleońskiego oficera, i Rozalii z Dmochowskich.

W 1838 ukończył Wojewódzką Szkołę Księży Pijarów w Łukowie ze specjalnością techniczną. Następnie do 1840 dokształcał się w Warszawie na Kursach Dodatkowych przy Warszawskim Gimnazjum Gubernialnym dla kandydatów na nauczycieli dla szkół obwodowych. Wykładowcami H. byli m.in. S.F. Janicki i A. Radwański. Po ukończeniu nauki rozpoczął pracę w kopalni „Reden”, a potem w zakładach w Niwce.

Od 23 XI 1843 pogłębiał wiedzę w Warszawie. W 1846 wrócił do Okręgu Zachodniego, wprowadził do miernictwa górniczego metody rachunku współrzędnych i zastosował po raz pierwszy teodolit do pomiarów w kopalni. Od XI 1846 do III 1847, był „delegowany dla zaprowadzenia planów kopalnianych i uskutecznienia prób, co do użycia prochu przy robotach górniczych”. Następnie 9 VI 1847 złożył przysięgę i objął urząd inżyniera górniczego, pomocnika naczelnika Oddziału Kopalń w Okręgu Zachodnim. Wykonywał mapy i plany, z których zachowało się 20.

W 1850–57 zorganizował kursy dokształcające „dla uczniów i młodszych oficjalistów” w Dąbrowie Górniczej, na których wykładał kopalnictwo.

W 1856 H. ukończył, trwającą ponad cztery lata, pracę nad przygotowaniem Mapy geognostycznej zagłębia węglowego w Królestwie Polskiem. Mapa, w skali 1:20 000, została wydana w 1857 w 18 szczegółowych sekcjach (arkuszach). Zawiera szereg szczegółów topograficznych, opracowanych metodą kreskową. Całość została zrealizowana prawdopodobnie poprzez zdjęcia w terenie za pomocą stolika mierniczego oraz przy wykorzystaniu „piramid górniczych” (punkty orientacyjne i stabilizacyjne, czyli „kopce ziemne zlokalizowane na szczytach wzniesień”).

H. miał szczególny wkład w poznanie geologii całego regionu. Odkrył ślady utworów permskich oraz pogrupował pokłady węgla w systemy i wiązki, które później nazwano pokładami podredenowymi, redenowymi i nadredenowymi. Mapa H. była wysoko oceniona w 1857 na posiedzeniu Tow. Geologicznego w Berlinie, gdzie R. von Carnall poświęcił jej obszerne sprawozdanie, oraz przez B. von Cotta, profesora Bergakademie we Freibergu, który we IX 1859 przebywał w Okręgu Zachodnim.

H. interesował się sprawami odwodnienia („osuszenia”) i eksploatacji kopalń galmanu w Okręgu Zachodnim. Szczegółowo opisał to w raporcie sporządzonym w 1879. Prowadził także obserwacje w terenie i w poszczególnych kopalniach. Pierwsze dotyczące tej jego działalności zachowane materiały rękopiśmienne pochodzą z lat 1842–43. Szkice pomiarowe zawierają opisy skał oraz występującej mineralizacji, ale większość informacji dotyczy technicznych uwarunkowań eksploatacji. Wprowadzenie do powszechnego użytku drukowanych brulionów, służących do zapisywania wyników pomiarów, nastąpiło z inicjatywy H. w 1855.

Po 1853 wiele razy przebywał za granicą, gdzie zapoznawał się z postępem techniki górniczej i hutniczej. Zwiedził fabrykę lin drucianych i łańcuchów windowych. Dokładnie oglądał płuczki galmanu w Tarnowskich Górach. W 1863 wyjechał służbowo do Francji (16 VI–14 X), w celu poznania sposobów eksploatacji pokładów węgla. Często także podejmował gości zwiedzających zakłady przemysłowe w Dąbrowie Górniczej. Byli to górnicy i geolodzy pracujący w Prusach lub Austrii. Pomagał także w zbieraniu minerałów do kolekcji Gabinetu Mineralogicznego w Wiedniu.

Wyjeżdżał również wielokrotnie na kontrole do zakładów górniczych Okręgu Wschodniego. Na początku 1856 sprowadził z Kielc nowe narzędzia miernicze. W X 1861 zakupiono pantograf z firmy G. Perlacha, mechanika warszawskiego oraz „uniwersalny instrument teodolit do pomiaru kopalń”, produkcji firmy Pistor et Martius z Berlina.

W 1857 został oddelegowany do Okręgu Wschodniego, gdzie polecono mu wykonanie „mapy geognostycznej” i poszukiwanie „węgli kamiennych”. Współpracował w tym zakresie z L. Zejsznerem. Mapa geologiczna regionu okolic Kielc, w skali 1:262 500 oraz wyniki przeprowadzonych prac geologicznych ukazały się drukiem w 1867 (Description géologique des environs de Kielce, de Chęciny et de Małogoszcz, situés au centre de la Pologne, „Annales des Mines”).

Po powrocie do Dąbrowy, 24 XII 1860 objął obowiązki zawiadowcy w Okręgu Zachodnim. Rozpoczął prace zmierzające do ugaszenia wieloletniego pożaru w kopalni węgla „Reden”, powstałego wskutek samozapalenia się miału węglowego. Rozważane były różne sposoby gaszenia, łącznie z zatopieniem kopalni przy wykorzystaniu wód rzeki Czarnej Przemszy. Ugaszenia dokonano poprzez otamowanie ognisk pożaru i szczelne zamknięcie rejonu, ograniczając tym samym dopływ powietrza. Projekt zatopienia wyrobisk został natomiast wykorzystany przy likwidacji pożaru kopalni „Ksawery” w 1870. Od 4 X 1861 H. pełnił obowiazki naczelnika Okręgu Zachodniego.

W 1867 ponownie został wezwany do prowadzenia prac geologicznych w Okręgu Wschodnim. Na własne życzenie zwolniono go ze służby w 1868. W 1868–76 organizował i nadzorował eksploatację podziemną złoża siarki rodzimej w Czarkowach. Jego dziełem było osuszenie kopalni, wybudowanie destylarni i uruchomienie produkcji siarki. Analizował wyniki poszukiwań surowców mineralnych, co zakończyło się publikacjami na łamach „Biblioteki Warszawskiej”: Kilka słów o karcie geognostycznej Roemera (1876) oraz Uwagi co do poszukiwań soli kamiennej w granicach Królestwa Polskiego (z mapą) (1877).

Powrócił do górnictwa państwowego w 1876. Objął wtedy stanowisko zarządzającego górnictwem w Królestwie Polskim. W tym czasie czynił usilne starania o poprawę położenia materialnego górników oraz utworzenie rządowej szkoły sztygarów w Dąbrowie Górniczej.

H. był członkiem Tow. Geologicznego w Berlinie (1859), Tow. Górniczego Śląskiego i Cesarskiego Tow. Mineralogicznego w Petersburgu. Został odznaczony m.in. orderami św. Stanisława III klasy (1856), św. Anny III (1861) i II klasy (1866), rosyjskim Medalem za Stłumienie Polskiego Buntu (1865) oraz pruskim Orderem Korony II klasy. Od 13 VII 1866 był pułkownikiem Korpusu Inżynierów Górniczych.

 

PSB (J. Pazdur).

S. Adamek: Inicjatywy społeczno-pedagogiczne w górnictwie na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (XIXXX w.), Sosnowiec 1992; A. Albrecht: Materyały tyczące się kopalń galmanu w Królestwie Polskiem, „Przegląd Górniczo-Hutniczy” 1904, nr 9–10, 15–17, 20–21; W. Choroszewski: Jan Hempel, „Przegląd Techniczny” 1886, z. 1; Z. Janota-Bzowski: Dzieje rodziny Hemplów spisane we współpracy z Kazimierzem Hemplem, Warszawa 1987; J. Jaros: Kadra techniczna w Zagłębiu Dąbrowskim w XIX i w początkach XX wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, z. 4; tegoż: Z dziejów kadry technicznej w Zagłębiu Dąbrowskim, „Przegląd Górniczy” 1980, nr 9; K. Jurkiewicz: Jan Hempel (Wspomnienie pośmiertne), „Biblioteka Warszawska” 1886, t. 3; W. Kosiński: Kilka uwag o najnowszych badaniach geognostycznych w południowo-zachodnich okolicach Królestwa Polskiego, oraz na Szlązku i w Galicyi, „Biblioteka Warszawska” 1869, t. 1; J. Miąso: Szkolnictwo zawodowe w Królestwie Polskim w latach 18151915, Wrocław 1966; I. Rybicka: Kształcenie zawodowe w górnictwie i hutnictwie Królestwa Polskiego w XIX wieku, „Zeszyty Naukowe AGH” Seria Górnictwo 1975, z. 64; Z. Wójcik: Studia z dziejów rozpoznania bogactw mineralnych regionu świętokrzyskiego, Kielce, 1997; Archiwum Akt Dawnych w Warszawie: sygn. 3745; Archiwum Państwowe w Katowicach: zbiór AGD, sygn.: 779, 1829, 2913, 3082, 3087, 3088, 4181, 5111, 5258, 5259.

Andrzej J. Wójcik

Opcje strony

do góry