Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Jastrzębowski Wojciech Bogumił

JASTRZĘBOWSKI Wojciech Bogumił (19 IV 1799, Gierwanty k. Makowa Mazowieckiego – 30 XII 1882, Warszawa), botanik, filozof przyrody, leśnik, pionier ergonomii. Syn Szczepana, właściciela ziemskiego, i Marianny z Leśniowskich.

Ojciec umarł przed jego urodzeniem, matka gdy miał 9 lat. Opiekę nad J. przejął wówczas najstarszy brat, żołnierz napoleoński. J. uczył się w Janowie, Płocku i Liceum Warszawskim. Studiował na UW, od 1820 na oddziale budownictwa i miernictwa, od 1822 na oddziale filozofii. Magisterium uzyskał w 1825 i w marcu tego roku został zatrudniony w gabinecie fizycznym jako preparator, zajmował się meteorologią i kompasami, był twórcą zegara słonecznego w Łazienkach, a także przyrządu do kreślenia kompasów w każdym terenie. Wynalazek przyjął się i był przez pewien czas używany. J. opublikował o nim wiadomość w „Bibliotece Warszawskiej” w 1843. Tam też zamieścił w 1841 Wypadki dostrzeżeń meteorologicznych. Ściśle współpracował z prof. M. Szubertem. Pod jego kierunkiem od 1824 gromadził zielnik z terenów Mazowsza i Gór Świętokrzyskich. Dla Ogrodu Botanicznego przywoził nasiona i żywe okazy. W 1829 wziął udział w wyprawie badawczej przez Augustowskie, Podlasie, Mazowsze, Lubelskie i Sandomierskie. Opublikował O niektórych ciekawych roślinach znalezionych w Królestwie Polskim (1829). Wziął udział w powstaniu listopadowym 1830–31 (m.in. w bitwie o Olszynkę Grochowską). Napisał wówczas Wolne chwile żołnierza polskiego, czyli myśli o wiecznym przymierzu między narodami ucywilizowanymi, częściowo opublikowane 3 V 1831. W drugiej części tego traktatu przedstawił prekursorski projekt Konstytucji dla Europy, która miałaby zapobiec przyszłym wojnom. Po powstaniu J. nie mógł znaleźć pracy w szkolnictwie, dopiero w 1836 został zatrudniony w Inst. Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie k. Warszawy. Wykładał botanikę, zoologię, fizykę, mineralogię i ogrodnictwo. Był pragmatykiem, nie uznawał badań niemających zastosowania praktycznego. Wyjątkiem była botanika.

Naukę ogrodnictwa opierał na pracy ręcznej w gospodarstwie. Wspólnie ze studentami założył ogród ekonomiczno-botaniczny (ok. 1000 gatunków roślin pożytecznych), złożony z ogrodu warzywnego, sadu, winnicy i ogródka morwowego (hodowla jedwabników była wówczas bardzo propagowana w Cesarstwie Rosyjskim). Część tego ogrodu została przeniesiona, po zamknięciu Marymontu, do Ogrodu Pomologicznego. Zajęcia praktyczne mogli studenci odbywać w jednym z kilku folwarków należących do Instytutu (Buraków, Bielany, Wawrzyszew, Ruda). Jedną z oryginalnych metod nauczania J. były wakacyjne wycieczki z grupą studentów co rok do innej części Polski. Zwiedzano wzorowe gospodarstwa rolne, a przy okazji poznawano rośliny w ich naturalnych siedliskach.

W 1858 J. zdymisjonowano. Szkoła przeszła reorganizację, zmieniło się kierownictwo i nauki rolnicze oparto na bardziej naukowych podstawach. Nastała era chemii rolnej i fascynacji J. von Liebigiem. J. pracował przez pewien czas w szkole średniej, w 1860 został komisarzem leśnym w Feliksówce k. Broku. Miał za zadanie zalesianie terenów Czerwonego Boru. Odtąd hodowla drzew, przede wszystkim rodzimych, stała się jego pasją. W ciągu 10 lat zasadził około miliona sztuk z 200 gatunków drzew. Wkrótce Feliksówka stała się miejscem praktyk studentów leśnictwa. W 1863 spłonęła w czasie walk powstańczych i J. stracił swoje zbiory i rękopisy tam przechowywane. W 1874 przeszedł na emeryturę. W Czystem pod Warszawą założył szkółkę hodowlaną ginących drzew krajowych (modrzew, cis i inne). Propagował zakładanie żywopłotów wzdłuż linii kolejowych i zagospodarowywanie zielenią nieużytków wokół terenów dworcowych, zdegradowanych krajobrazowo. Był członkiem TWPN, TNK, Kieleckiego Tow. Rolniczego, Tow. Naukowego we Lwowie, honorowym członkiem Poznańskiego TPN. W okresie zatrudnienia w Marymoncie i w leśnictwie J. nie pracował naukowo, wydał wprawdzie Klucz do układu przyrodzonego roślin (1856), lecz samej flory nie opracowywał. Dużo pisał na temat racjonalizacji gospodarstwa rolnego. Jego poglądy opierały się na przekonaniu o kluczowej roli rolnictwa i ziemiaństwa w cywilizacji. Z tego wywodziły się jego projekty, np. wzorowego gospodarstwa rolnego, wzorowej szkoły rolniczej. Znaleźć w nich można elementy ekologiczne, lecz przede wszystkim dążenie do racjonalizacji pracy. Z tego nurtu wywodzi się artykuł J. Rys ergonomii, czyli nauki o pracy, opartej na prawdach zaczerpniętych z Nauki Przyrody (1859), uznawany za pionierską publikację wprowadzającą termin ergonomia do nauki. J. idealistycznie marzył o „powrocie do ogrodu rajskiego”, stanowiącego przyrodzone miejsce życia człowieka. Wydał książkę Historia naturalna ogólna zastosowana do potrzeb życia praktycznego i do rzeczy krajowych (cz. 1–3 1848–51, wydanie 2 zmienione cz. 1 Historia naturalna zastosowana do potrzeb życia czynnego i pożytecznego, upożytecznienie rzeczy i ludzi na celu mającego 1854, cz. 2 Stychiologja 1856). Inną pozycją w dorobku J. jest spisana z notatek przez K. Majewskiego Historia naturalna ziemiańska podług wykładu profesora W. Jastrzębowskiego w Marymoncie (1876). W obu tych pracach J. proponował własną klasyfikację wszystkich obiektów na ziemi i nowe (dziwaczne) słownictwo. Jego zbiory zielnikowe ofiarowane Tow. Rolniczemu posłużyły jako materiał innym badaczom, m.in. J. Rostafińskiemu. W Warszawie jest dużo pamiątek po J., m.in. ufundowana przez uczniów tablica w kościele św. Krzyża, a na Ursynowie jego imieniem nazwano jedną z ulic.

 

HNP, t. 6; PSB (Z. Kosiek); SBP (Z. Podbielkowski).

J. Bieliński: Królewski Uniwersytet w Warszawie, t. 1–3, Warszawa 1907–11; B. Dymek Wojciech Bogumił Jastrzębowski (1799–1882): botanik, wizjoner zjednoczonej Europy, Warszawa 2003; Z. Gloger: Album biograficzny zasłużonych Polaków i Polek w wieku XIX, t. 1, Warszawa 1901; B. Hryniewiecki: Botanika w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae” 1951, vol. 20, Supplementum; tegoż Wojciech Jastrzębowski (17991882). Jego zasługi naukowe i społeczne, zwłaszcza w dziedzinie hodowli roślin, [w:] Księga Pamiątkowa ku czci potrójnej rocznicy Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 1936, s. 201; J. Iwaszkiewicz: Nieznany polski projekt Ligi Narodów, „Kurier Warszawski” 1926; A. Kraushar: Królewskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, t. 3, Warszawa 1905; Opis podróży po kraju przez 12 uczniów Instytutu Agronomicznego w Marymoncie pod przewodnictwem Wojciecha Jastrzębowskiego w czasie wakacji to jest w miesiącu lipcu i sierpniu rb., „Biblioteka Warszawska” 1847 t. 4, s. 560568 i 1848 t. 1, s. 3392; Archiwum PAN: sygn. 26.

Wanda Grębecka

Opcje strony

do góry