Kawecki Henry Casimir (Henryk Kazimierz)
KAWECKI Henry Casimir (Henryk Kazimierz) (5 VII 1912, Chicago – 27 IX 1973, Lizard Island, stan Queensland, Australia), chemik, przemysłowiec. Syn Kazimierza i Stefanii, przybyłych do USA na pocz. XX w.
Już jako dziecko wykazywał zainteresowanie chemią, eksperymentował w piwnicy apteki swego ojca w Chicago. W 1934 ukończył inżynierię elektrochemiczną w Massachusetts Institute of Technology w Cambridge. Przed 1941 rozpoczął pracę w laboratorium Beryllium Corporation w Temple (Pensylwania), gdzie opracował m.in. 2 metody uzyskiwania związków wykorzystywanych przez przemysł aluminiowy – sześciofluorotytanianu potasu (K2TiF6) i sześciofluorocyrkonianu potasu (K2ZrF6). Był tam kierownikiem badań. Nie mógł w pełni wykorzystać swoich umiejętności, więc w 1950 postanowił odejść z firmy i założyć własne przedsiębiorstwo. Wraz z 2 wspólnikami powołał firmę Kawecki Chemical Company z siedzibą w Boyertown (Pensylwania), gdzie uruchomił produkcję obu wymienionych związków. W 1952 rozpoczął produkcję selenu, a w dalszych latach poszerzył listę produkowanych związków metali o tantal, tytan, cyrkon, lit i german. Od lat 60. kompania zaczęła wchłaniać inne firmy z tej branży i łączyć się z nimi, w dalszym ciągu jednak K. utrzymywał pozycję prezesa firmy i głównego kierownika badań. W 1960 jego firma kupiła 50% akcji Pennsylvania Rare Metals Incorporation, producenta cezu, germanu i rubidu. W następnych latach ważnymi nabytkami stały się Accurate Specialities Company z Hackensack w New Jersey – producent i dostawca rzadkich metali dla przemysłu elektronicznego – oraz Metalonics Corporation z Bostonu wytwarzająca luty niskotemperaturowe i przewody bimetaliczne.
K. inwestował również poza USA. W 1963, w ramach wspólnego przedsięwzięcia z holenderską firmą Billiton Metaalindustrie, uruchomiono fabrykę w Arnhem w Holandii, a później w Darley Dale w Wielkiej Brytanii. Firma K. notowała przyrosty sprzedaży rzędu 20–30% rocznie, a w poł. lat 60. wysunęła się na 3. miejsce wśród amerykańskich producentów tantalu. W 1966, w związku z niestabilną sytuacją polityczną w niektórych państwach dostarczających rudę tantalu, jej cena uległa potrojeniu w ciągu 18 miesięcy. W tym czasie firma K., jako jedyna spośród głównych producentów tego metalu w USA, mogła poszczycić się zachowaniem płynności produkcji. Zgromadziła bowiem spore zapasy rudy i dysponowała „największą w świecie nadziemną kopalnią tantalu” w postaci hałd malezyjskiej szlaki pocynowej, które usypywano przez ponad 5 lat. Odpad ten zawierał dość znaczną, łatwą do odzyskania domieszkę tantalu.
Firma bazująca głównie na własnym laboratorium i patentach K. – w USA uzyskał ich przynajmniej 11 – stała się również liderem innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie produkcji innych metali rzadkich. Oferowała je w formie odlewów, blach i drutów, a także w postaci proszków gotowych do wykonywania elementów spiekanych. Na badania i rozwój przeznaczała 6–8% rocznego budżetu. W 1968 połączyła się z Beryllium Corporation, przyjmując nazwę Kawecki Berylco Industries Inc. (KBI). W 1978 KBI została kupiona przez Cabot Corporation, a w 1993 wydzielona i sprzedana pod nazwą KB Alloys Inc., pod którą działa do dziś. Po sprzedaży KBI siedzibą Cabot Berylco Inc. pozostały zakłady Boyertown. Od 1991 działa tam firma Cabot Performance Materials, która – tak jak i KB Alloys – odwołuje się do tradycji zapoczątkowanej w 1950 przez K.
Znaczenia innowacji dokonanych przez K. w dziedzinie chemii rzadkich metali dowodzi fakt nadania jego imienia procesowi produkcji metalicznego berylu z minerału o tej samej nazwie. Opracowana przez niego metoda Copaux-Kawecki udoskonala oryginalny sposób wynaleziony przez H. Copaux, pozwalając na odzyskanie wykorzystywanego w tym procesie fluoru. W 1963 czasopismo „Barron's National Business and Financial Weekly” zaliczyło firmę K. do „pionierów raczkującego przemysłu materiałów epoki kosmicznej”.
K. przynajmniej raz, w 1937, wraz z matką odwiedził Polskę. Działał w Związku Narodowym Polskim. Został uwzględniony w rejestrze polskich naukowców w Ameryce opracowanym przez D. Wandycza. Był pilotem amatorem, również w podróże służbowe często latał własnym samolotem bądź helikopterem. Od lat młodzieńczych pasjonował się też astronomią. W latach 60. wzniósł niewielkie obserwatorium na szczycie Pulpit Rock w Appalachach, niedaleko Lenhartsville w Pensylwanii. Podarował je miejscowemu stowarzyszeniu astronomicznemu LVAAS (Lehigh Valley Amateur Astronomical Society). Obserwatorium to, noszące jego imię, wchodzi w skład Pulpit Rock Astronomical Park.
K. zmarł na zawał serca na jachcie podczas rejsu na Wielką Rafę Koralową u wybrzeży Australii.
SBTP (S. Łotysz).
A.E. Comyns: Encyclopedic Dictionary of Named Processes in Chemical Technology, Boca Raton 2007; R.E. Kerper Jr.: Cabot Performance Materials. 50th Anniversary, 1950–2000, Boyertown 2000; D. Wandycz: Register of Polish American Scholars, Scientists, Writers & Artists, New York 1969; Marketing and Technical Know-How Help Kawecki to Prove Its Mettle, „Barron's National Business and Financial Weekly” 1 IV 1963; S. Łotysz „K” jak Kawecki, „Przemysł Chemiczny” 2010, nr 5; Wielkie zdobycze Polaka z Chicago w dziedzinie chemii, „Dziennik Związkowy” 24 I 1963.
Sławomir Łotysz