Kołos Włodzimierz
KOŁOS Włodzimierz (6 IX 1928, Pińsk – 3 VI 1996, Warszawa), twórca warszawskiej szkoły chemii kwantowej. Syn Pawła, pracownika PKP, oraz Elżbiety z domu Saszko.
W 1941–45 pracował w laboratorium fotograficznym przy drogerii w Środzie Wielkopolskiej. W 1947 zdał maturę w tym mieście, po czym w 1947–50 studiował na wydziale matematyki, fizyki i chemii uniwersytetu w Poznaniu, gdzie uzyskał tytuł magistra chemii. Podczas studiów rozpoczął pracę asystenta w Katedrze Chemii Organicznej. W 1951–53 przygotowywał rozprawę Wpływ zahamowanej rotacji na rozpraszanie neutronów niskoenergetycznych na związanych protonach w Katedrze Fizyki Teoretycznej pod kierunkiem L. Infelda, na podstawie której uzyskał stopień kandydata nauk fizycznych. W 1953–62 pracował w Inst. Chemii Fizycznej PAN, gdzie w 1956 otrzymał stanowisko docenta za prace poświęcone teoretycznemu opisowi stanów elektronowych benzenu i jego pochodnych. W 1961 został profesorem nadzwyczajnym, w 1969 zaś profesorem zwyczajnym i członkiem PAN. Od 1962 pracował w Katedrze Chemii Fizycznej wydziału chemii UW, a w 1965 został kierownikiem Katedry Chemii Teoretycznej na tym wydziale (która została później przemianowana na Pracownię Chemii Kwantowej). W 1959–64 kierował równolegle grupą badawczą w Inst. Fizyki Jądrowej w Świerku.
K. był autorem lub współautorem ponad 130 prac naukowych. Jego zainteresowania naukowe dotyczyły przede wszystkim teoretycznych obliczeń kwantowomechanicznych dla małych molekuł. Prace K. z tego zakresu, podobnie jak jego prace dotyczące efektów molekularnych wpływających na rozpad promieniotwórczy, relatywistycznej teorii molekuł, nieadiabatycznych efektów występujących w układzie 3 ciał oraz ich zastosowania do badań reakcji jądrowych katalizowanych mionami miały charakter pionierski. Nazwisko K. jest kojarzone w świecie naukowym z najwyższą precyzją obliczeń. Jego najważniejszym osiągnięciem były bardzo dokładne obliczenia kwantowomechaniczne dla molekuł wodoru (wspólnie z L. Wolniewiczem). W 1957 ukazała sie jego praca Korelacja elektronowa w cząsteczce („Acta Physica Polonica”), w której wykonał precyzyjne obliczenia dla molekuł etylenu oraz benzenu i wykazał istotną rolę korelacji elektronowej przy opisie stanu energetycznego molekuł.
K. był jednym z uczonych, których prace istotnie przyczyniły się do uznania chemii kwantowej za pełnoprawną dziedzinę chemii, gdyż wcześniej wielu luminarzy klasycznej chemii odnosiło się do tej dziedziny z lekceważeniem. Za życia K. był najczęściej cytowanym polskim naukowcem z zakresu nauk przyrodniczych. Jedna z publikacji K. i Wolniewicza została zakwalifikowana do tzw. klasyki cytowania (citation classic) przez czasopismo „Current Contents”.
Wnioski z prac K. miały fundamentalne znaczenie dla rozwoju fizyki kwantowej, gdyż wynikało z nich, iż wcześniejszy paradygmat o niezależności elektronów w atomach i molekułach jest nie do utrzymania, ponieważ energia korelacji między obiektami kwantowymi nie może być zaniedbywana przy dokładnych obliczeniach; jego prace dowodziły, iż sama teoria umożliwia osiągnięcie dokładnych wyników bez korzystania z semiempirycznych parametrów, jest zatem autonomiczną drogą poznania przyrody; okazało się także, iż przybliżenie Borna-Oppenheimera jest poprawne wyłącznie dla opisów jakościowych.
K. odbywał liczne wyjazdy naukowe jako visiting professor, m.in. do Max-Planck Institut w Monachium, Quantum Theory Project Group w University of Florida w Gainesville, Universidad Nacional Autónoma de México oraz Montedison Research Center w Bollate (Mediolan) we Włoszech.
K. został m.in. odznaczony Medalem Akad. Nauk Kwantowo-Mechanicznych, nadawanym na światowych Kongresach Chemii Kwantowej, Medalem im. J. Śniadeckiego (przez Polskie Tow. Chemiczne) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Uniwersytet Poznański nadał mu w 1992 doktorat honoris causa.
K. był autorem cenionych podręczników: Chemia kwantowa (3 wydania jako skrypt, następnie 2 jako książka) oraz Elementy chemii kwantowej sposobem niematematycznym wyłożone (3 wydania). Obie książki zostały przetłumaczone na język czeski.
K. brał regularnie udział w letnich seminariach naukowych w Castel Gandolfo, organizowanych z inicjatywy Jana Pawła II. Interesował się filozoficznymi podstawami nauk przyrodniczych, w późniejszym okresie życia m.in. filozoficznymi konsekwencjami nierówności Bella oraz ontologią Platona. Zmarł na nowotwór kości.
B. Jeziorski, L. Piela: Włodzimierz Kołos (1928–1996), „Polish Journal of Chemistry” 1998, Vol. 72; L. Piela: Warszawska Szkoła Chemii Kwantowej, [w:] Szkoły naukowe chemików polskich, red. R. Mierzecki, Warszawa 1993, s. 193–200; Vladimirus Kołos. Doctor Honoris Causa Universitatis Studiorum Mickiewiczianae Posnaniensis, Poznań 1993, Wydział Chemii UW: akta osobowe.
Marcin Dolecki